We volgen de Estrada Real, nu vanaf Ouro Preto verder zuidwaarts richting Paraty aan de kust. Langzaam stuiterend over rode aarden paden gaan wij dwars door groene rollende heuvels, met hier en daar een oud boerderijtje met koeien en kippen achter houten hekjes. De mensen leven op een idyllisch plekje ver weg van de stadse drukte met eindeloze vergezichten maar ook enorm geïsoleerd, hun buren heel veel kilometers verderop.

We bezoeken dorpen en sfeervolle stadjes zoals Mariana, Ouro Preto en Tiradentes, waar de kerken nu niet meer van hout maar van steen zijn gemaakt. Nog steeds wordt er hier en daar flink gemijnd, nu naar ijzererts. De muilezel karavanen van toen zijn nu ratelende treinen met eindeloos veel wagonnetjes die door het landschap slingeren.

Ouro Preto is de plaats waar in 1730 Antonio Francisco Lisboa wordt geboren, zoon van een Portugese beeldhouwer en architect en een Afrikaanse slaafgemaakte. Hij heeft al vroeg belangstelling voor kunst en zal in de voetsporen van zijn vader treden. Aleijadinho, de geuzennaam die hij later draagt, zal Braziliaans beroemdste beeldhouwer worden die veel van de kerken heeft ontworpen en gedecoreerd, die wij met ons hoofd achterover en met open mond hebben bewonderd. 

Zijn kerken hebben gebogen golvende lijnen, die de gebouwen een gevoel van beweging geven. Boven de deur heeft hij ingewikkelde stenen reliëfs gemaakt vaak met religieuze motieven. Eigenlijk alles wat Aleijadinho creëerde, zijn architectuur maar vooral zijn sculpturen, is theatraal en gericht op het creëeren van een zo groot mogelijk emotioneel effect.

Beïnvloed door de Barok en de Rococo vanuit Europa, maar in Portugese koloniale stijl, zijn zijn kerken uitbundig gedecoreerd, zeg maar gerust overdadig, met sierlijke ornamenten zoals krullen, bloemen, bladeren en ( mythologische) dieren met daartussen overal engelen en religieuze figuren.

Hoewel de kerken mede door het gebruik van al dat bladgoud, imposant zijn met de nadruk op pracht en praal, heeft zijn stijl iets speels en voelt de sfeer niet zwaar of monumentaal, eerder intiem en geborgen. Dat zal wel iets te maken hebben die grappige hangende balkonnen, met de zachte pastelkleuren en de “knusse” geschilderde bloemetjes achter de altaarstukken. 

Aleijadinho maakte beelden van steen en hout en in de gezichten van zijn  beelden herken je de Portugese gezichten uit zijn tijd.

Zijn laatste en beroemdste werk staat in Congonhas, hij werkte er negen jaar aan van zijn 66ste tot zijn 75e levensjaar. Aleijandinho, raakte toen hij veertig jaar oud was besmet met lepra waardoor in de loop van de jaren zijn handen en voeten vervormd raakte en hij zijn bijnaam “ kleine kreupele” kreeg. Het verhaal gaat dat hij in Congonhas door zijn leerlingen naar het werk gedragen werd en dat zijn beitels, mesjes en schaven toen aan zijn handen moesten worden vastgebonden, wat natuurlijk heeft bijgedragen aan de legendarische status die hij in Brazilië heeft.

De kerk in Congonhas staat, zoals gebruikelijk, hoog op een heuvel, en klimmend vanuit het oude dorp op weg naar de kerk, passeer je aan beide kanten verschillende kapelletjes, met daarin levensgrote houten beelden die tesamen de levens- en lijdensweg van Jezus Christus verbeelden, zodat je eenmaal boven nederig en met een hart vol compassie, de kerk betreedt.Je kunt aan de gezichten en de lichaamsuitdrukking van deze beelden zien dat hij vakkundig en nogal theatraal zoveel mogelijk emotioneel effect wilde bereiken. Ze zeggen dat Aleijandinho de droef kijkende figuur aan de rechterkant, die met het krullende haar, de snor en de handen verborgen achter zijn rug, heeft gebeeldhouwd naar een beeltenis van hemzelf. Het is in deze scène de man die Jezus heeft geholpen om zijn kruis te dragen.

Voor de kerk heeft hij beelden neergezet van 12 profeten, ieder met een eigen boodschap uit het oude testament. Als kind uit een gemengd huwelijk, in een tijd van raciale ongelijkheid, worstelend met zijn toenemende beperkingen als gevolg van de lepra, identificeerde hij zich waarschijnlijk het meest met de figuur op de voorgrond, die een arm omhoog steekt. Het is de profeet Habakuk, die in een dialoog met God zijn zorgen uit over de onrechtvaardigheid en het kwaad dat hij om zich heen ziet. Zijn boodschap is die van geloof en vertrouwen ondanks moeilijke omstandigheden. 

In een van de ruimtes naast de kerk hangen de wanden vol met oude foto’s en briefjes, smeekbeden voor herstel en herinneringen aan geliefden en familieleden die zijn overleden. Veel ouder nog zijn de schilderijtjes in de vitrines achter glas. In de 18e en 19e eeuw was het gebruikelijk om een kunstenaar te vragen een tastbare herinnering te maken van de overledene, fotografie bestond immers nog niet. Deze schilderijtjes vertellen het verhaal over de reden van het overlijden, een ongeluk of een ziekbed en zijn zo prachtig en zo liefdevol gemaakt, dat ik er naar kan blijven kijken.