De wind steekt flink op en rijdend door een zandstorm die ons regelmatig het zicht beneemt gaan we oostwaarts waar we de eerste heuvels van de Anti Atlas bereiken. De wegen zijn ook in deze dunbevolkte streek verrassend goed, een investering van de Koning, met het oog op het toerisme en de wereldkampioenschap voetbal die Marokko samen met Spanje en Portugal in 2030 organiseert. We zijn op weg naar Amtoudi, een dorp dat bekend is om zijn eeuwenoude graanschuren die strategisch bovenop ruige heuvels zijn gebouwd. Als we arriveren zien we de eerste agadir hoog boven ons op een granieten tafelberg die rozerood kleurt in de namiddagzon. Het dorp ligt in een oase met palm- en arganbomen, gevoed door een bron die een paar kilometer verderop ontspringt in een indrukwekkende kloof. Met behulp van een stelsel van kanalen lukte het de bewoners om zelfs hier op kleine lapjes stenige knetterharde grond gerst te verbouwen. Omdat regen schaars is en de oogst onvoorspelbaar, moesten de dorpelingen vooruit plannen om ook in de magere jaren te kunnen overleven. Zij bouwden de agadir, een collectieve versterkte kluis, om graan en andere kostbaarheden veilig te bewaren tegen diefstal maar ook tegen overstromingen en vocht. Ook in dit droge stenige land kan het dagenlang overvloedig regenen. Dat is precies wat vier maanden geleden in Amtoudi gebeurde met rampzalige gevolgen. Het water stroomde in  kolkende watervallen via de bergwanden de vallei in. De nu droge rivier zwol op,  beschadigde de waterkanalen en ontwortelde honderden palmen, amandel- en arganbomen waarvan de restanten her en der verspreid een trieste herinnering zijn aan een weelderige oase. Hoewel de herstelwerkzaamheden zijn gestart, zal het heel erg lang duren voordat mensen hier weer beschutting vinden onder wuivende dadelpalmen en knoestige amandelbomen, die hier zo langzaam groeien.

Wij trekken de volgende ochtend de wandelschoenen aan en turen omhoog naar een graanschuur die met iedere stap indrukwekkender wordt en van de steile klim een lachertje maakt. De enorme agadir ziet eruit als een onneembare citadel en dat was precies de bedoeling. De dorpsbewoners werden regelmatig bedreigd door nomadische groepen en georganiseerde bendes die uit waren op hun voedselvoorraden, vee en andere kostbaarheden. En in tijden van schaarste of conflict probeerden zelfs naburige dorpen de voorraden van een agadir te bemachtigen. De lokatie bovenop een heuveltop, de versterkte muren en soms zelfs valstrikken moesten indringers afschrikken. Strategisch geplaatste wachttorens, slechts één  goed bewaakte ingang en smalle doorgangen maakte het gemakkelijker om de agadir te verdedigen tegen ongewenst bezoek.

Eenmaal boven wacht ons niet alleen een uitzicht over de vallei en de kloof die ons van de sokken blaast maar een gebouw dat een architectonisch wonder mag worden genoemd. De graanschuur werd gebouwd in de 12e eeuw en is daarmee een van de oudste agadirs van Marokko. De agadir strekt zich uit over bijna de hele top van de tafelberg met heel veel opslagkamers die je via donkere tunnels en krappe doorgangen bereikt. Iedere familie had een eigen opslagruimte, een kamer verdeeld in meerdere niveau’s, afgesloten met een deur van palmhout. De plafonds worden ondersteund door palmbomen of platte stenen. Regenwater werd opgevangen op de platte daken en via ingenieuze afwateringskanalen en goten afgevoerd naar ondergrondse reservoirs. De dikke muren, opgebouwd uit zorgvuldig gestapelde stenen, werden gestabiliseerd met  behulp van leem en klei, dat het gebouw ook isoleerde tegen temperatuursverschillen. De muren die lijken op honingraten waren bedoeld voor bijenkasten. De agadir is inmiddels twee keer gerestaureerd en ziet eruit alsof hij weer minstens een eeuw kan blijven staan, robuust en van een enorme schoonheid.

De platte daken zijn wit gepleisterd met een mengsel van kalk en water, waardoor het zonlicht weerkaatst en het binnen aangenaam koel blijft. De daken  boden niet alleen een bescherming tegen de elementen maar waren ook een extra uitkijkpunt. Ik geniet vooral van het lijnenspel, het contrast tussen de horizontale golvende daken en de strakke verticale lijnen van de robuuste muren. En in de verte de geërodeerde uitlopers van de Anti Atlas in steeds meer vervagende tinten bruin en grijs, die me meetrekken in de stilte van het grote niks, die daar achter ligt.

Iedere agadir heeft zijn eigen wachter, een bewoner met de sleutel die bepaalt wie binnen mag komen en wie niet. Vroeger werd deze man door de gemeenschap aangewezen en betaald met een deel van de oogst. Wij zeggen onze wachter gedag en beklimmen de volgende heuvel die uitkijkt op een stenig veld zover je kijken kunt met hier en daar een grillige arganboom, een trosje stekelige wolfsmelk, en wat geitensporen. We dwalen er een poos tot in de verte de oproep van de muezzin voor het namiddaggebed door de vallei golft, wat ons aanspoort om af te dalen in de kloof, terug naar het dorp.

Amtidou heeft nog een agadir, eentje die als een adelaarsnest bovenop een hoge rotspunt balanceert. Deze rots is aanzienlijk kleiner waardoor de agadir meerdere verdiepingen heeft gekregen. We worden door een jonge wachter door de graanschuur geleid. Het wordt een kruip-door- sluip- door- tocht door donkere nauwe gangen, met veel opslagkamers die klimmend via uitsparingen in de muur leiden naar de volgende verdieping. Slechts af en toe is er een soort luchtsluis waar we even rechtop kunnen staan, een nogal benauwende ervaring.

Tijdens conflicten en perioden van onrust zochten de families hun toevlucht in de agadir. Onze begeleider wijst ons een geheime doorgang die de bewoners een ontsnappingsmogelijkheid bood in geval van een aanval. Ook vertelt hij dat dieven die gevangen werden genomen hatsjikidee uit het raam werden geduwd, een nogal brute vorm van snelrecht of een broodje aap? Beide graanschuren tonen de veerkracht en vindingrijkheid van de Berberse gemeenschappen in een vaak vijandige omgeving.

Wij dalen weer af de kloof in en gaan klimmend en klauterend op zoek naar de oorspong van de bron.